Medio september 2022, nadat er op zondag een korte periode een flinke wind waaide door het arboretum lag er zo maar een Es om. En niet zo maar een Es maar een bijzondere soort, een cultivar van de Smalbladige Es. Wetenschappelijke naam: Fraxinus  angustifolia ‘Monophylla’. Fraxinus is de wetenschappelijke naam voor Es, angustifolia  is smalbladig en monophylla is enkelbladig. Jammer een boom die bijzonder is en gekregen  bij een bezoek van de  Nederlandse Dendrologische Vereniging, afgekort de NDV, aan het arboretum in Eenrum.

Wat doet nu die NDV? Het is een club van mensen die in het bijzonder geïnteresseerd zijn in houtige gewassen, dus bomen, struiken en coniferen. Er worden excursies georganiseerd in binnen- en buitenland naar plekken waar bijzondere houtige gewassen te bewonderen zijn,  en lezingen en cursussen gegeven worden om kennis op te doen over houtige gewassen. Tevens worden publicaties uitgegeven zoals het club blad Arbor Vitae en Dendroflora. Ook ons arboretum wordt door deze vereniging ondersteund.

Begin oktober ben ik met een dertigtal leden van de NDV op stap geweest voor een driedaagse reis naar arboreta in België. Zaterdag was ingeruimd voor een uitgebreide wandeling door Arboretum Wespelaar en privédomein Herkenrode in Haacht. De bierstad liggend in de driehoek Mechelen, Leuven, Brussel. Dit plantenwalhalla, met een assortiment van ruim 17000 planten, behoort tot de top tien van de wereld. De aandacht in dit jaargetij ging vooral uit naar planten met een uitzonderlijke herfstkleur. Maar de grote collectie van voornamelijk wildsoorten van Rhododendron, geplant in een schitterende ambiance van eeuwenoude Corsicaanse dennen, is zeker in de bloeitijd alleen al de moeite waard om naar Haacht af te reizen.

Er is ook een vereniging die zich specifiek richt op Rhododendron. De Nederlandse Rhododendron Vereniging (NRV) is een subclub van de Amerikaanse Rhodo club. Ons arboretum is hier lid van. Als je deze vereniging vergelijkt met de NDV dan is dit maar een bescheiden clubje. Rhodomania is het lijfblad van de NRV. De American Rhododendron Society geeft ieder seizoen een journal uit.              

                                                                                                                                                                                                                  Martin

In Eenrum zijn de dwergen in opmars om de strijd aan te gaan met de woudreuzen.

Je zult misschien denken – die dwergen kunnen het nooit winnen, ze worden verpletterd door het geweld van die reuzen. Maar dat kan nog vies tegenvallen. Deze dwergen laten zich niet van de wijs brengen door direct met een groot offensief te beginnen, nee ze hebben de tijd, ze haasten zich niet. Ontstaan uit diezelfde woudreuzen door toevallige spelingen van de natuur, waardoor ze een compacte dwergachtige groei vertonen, met soms ook nog een bizarre vorm. We hebben het over een plantengroep die al miljoenen jaren onze aarde bewonen. Sommigen onder hen hebben zelfs nog last gehad van de dino’s. Om die reden moesten ze om te overleven wel enorm hoog worden om te voorkomen dat ze door de vraatzucht van de prehistorische planteneters onder hen werden verslonden.

Nadat de windsingels rondom het arboretum het jeugdstadium voorbij waren gegroeid en ze konden beginnen aan hun taak waarvoor ze werden aangeplant namelijk de wind uit het arboretum houden, is de notaris begonnen met zijn passie: het verzamelen en aanplanten van coniferen. Overal in het arboretum zie je ze staan, de woudreuzen uit het prehistorisch verleden van onze aardkloot. Als je vanuit Groningen over de N361 rijdt en de rotonde bij Ranum bent gepasseerd dan zie je naar rechts kijkend over de akkers de torenspits van de kerk van Eenrum boven het Oosterbos uitsteken. Links daarvan vallen, zeker nu in de wintertijd, de hoge groene toppen op van deze coniferen, de woudreuzen, in het arboretum. Op de zuil, waarop het borstbeeld van de notaris staat, is zijn ‘drive’ gebeiteld waarom hij dit levenswerk is begonnen. Wat staat ons die nu verantwoordelijk zijn voor het beheer van het arboretum dan te doen? Juist: ‘verzoamelen van zoveel mogelijk oetzunderlijk oethaims gruin’.

De coniferenverzameling van de notaris is de afgelopen vijftig jaar behoorlijk uitgedund.

Des te meer een reden om de ruimte die ontstaan is na het vergroten van de vijver te voorzien van nieuwe coniferen. Weliswaar niet van die grote woudreuzen, maar dwergvormen van die reuzen. Zo kan er op de beperkte ruimte toch nog een groot sortiment nieuwe coniferen worden aangeplant. Onder deze dwergen zijn echte dwergen, met een jaarlijkse groei van nauwelijks meer dan enkele centimeters en semi-dwergen met een wat robuustere groei, maar beduidend langzamer dan de oorspronkelijke vorm. Zij zullen met heel veel geduld de komende jaren in de nieuwe vier jaargetijdentuin vooral in de winter het gezicht in de tuin gaan bepalen.

De visie van de nieuwe aanplant is, zoals ik als eens eerder heb verteld, om in ieder jaargetij kleur te hebben in het arboretum. Voor de lente heeft de notaris al gezorgd door het aanbrengen van al die rhododendrons, maar niet te vergeten ook zijn aanzet om te investeren in het aankopen van bollen en knollen. Door het toedoen van  Jasper Helmantel, hovenier en oud vrijwilliger van Notoarestoen, is deze plantengroep behoorlijk aangevuld met meerdere soorten en dat is nu in heel het arboretum te zien. Het najaar zal kleur krijgen door de grote vaste plantenborder op de oosthelling van de vijver. Deze is voornamelijk beplant met kruidachtige planten die in de nazomer beginnen met bloeien. Met de zomerbeplanting is een begin gemaakt, maar die is nog lang niet af, daar gaan we het komend jaar mee verder.

Met vaste planten heeft de notaris nauwelijks wat gedaan, is deze keuze dan wel in de geest van de oprichter van het Arboretum? Ik durf het niet te zeggen, misschien moet je het eerder zien als een evolutie van inzichten van een volgende generatie.                                                                                          

Martin Spiljart

September 2018 hebben we met de vrijwilligers een dagexcursie gemaakt naar Oldenburg. Antje Sternagel, gärtnermeisterin en voormalig rondleider in Notoarestoen, was onze gids in het kasteelpark en door het centrum van de stad. Uiteraard eerst beginnen met Kaffee und Kuchen. De zon hoog aan de hemel en een schitterend verzorgd park, wat wil je nog meer. Vele bomen in een grote maat, immers “Bei uns ist alles… “. Twee bomen wil ik er uit halen, ook in het arboretum staan van beide bomen redelijke exemplaren. De eerste boom was al lang bekend, maar tot dan toe waren er alleen fossiele aanwijzingen. Levende exemplaren waren nog nooit aangetroffen, tot 1941 toen er bomen werden ontdekt in een geïsoleerd dal in Zuid Oost China. De eerste zaden zijn naar Amerika gestuurd, naar het Arnold Arboretum. Tijdens een botanisch congres in Wageningen is door een van de gastsprekers kwistig gestrooid met zaden van deze pas ontdekte boom. Diverse botanische tuinen en particulieren hebben zaden gehad en uitgezaaid. Vanuit deze exemplaren zijn vrijwel zeker alle in Nederland verhandelde bomen ontstaan. De oudste bomen staan  onder andere  in Leiden, Groningen en Wageningen. Daar door de  Chinese revolutie de grenzen gesloten raakt, was verzamelen van zaad in het natuurlijk verspreidingsgebied niet meer mogelijk. Men ging daarom over tot het stekken van deze conifeer. Vooral de bomen met sterk gegroefde stam, de z.g. stamlijsten, zijn de meest voorkomende.(Ook die van het arboretum heeft mooie stamlijsten.) Om welke boom gaat het dan? Het gaat om de Waterlork, met de onuitsprekelijke Latijnse naam  Metasequoia glyptostroboides. Onze Waterlork staat bij de bank aan de vijver. De tweede boom  is de Honingboom. Honingboom? Maar deze boom heeft in het arboretum nog nooit bloemen laten zien. In Oldenburg staan in het centrum een groot aantal van deze soort. Dit jaar heeft onze honingboom, die in het Latijn Styphnolobium japonicum heet, voor het eerst gebloeid. Prachtige bomen met een open wijd vertakte kroon. Trosvormige zaaddozen boven in de boom, zoals te zien op de afbeelding waren zowel in Duitsland als in Eenrum duidelijk te zien. In de winter is kenmerkend, het legergroene hout. In het arboretum staat deze boom tegenover het standbeeld van de notaris.   

Martin Spiljart

   Lees verder→

Ieder jaar maar weer spelen ze het klaar, met vereende kracht wringen ze zich naar boven. En zie, het worden er elk jaar meer die de strijd  aangaan om hun kop boven het maaiveld uit te steken. Ja, overal in het arboretum bruisen ze de grond uit. Al vanaf begin februari, zijn de eerste gesignaleerd, maar de strijd gaat door tot in mei. Gelukkig maar, want door hun strijd kunnen de vele bollen en knollen die in de Notoarestoen staan ons in deze tijd van het jaar het ultieme lentegevoel geven. De notaris heeft in het verleden er al veel aangeplant. In het archief zijn de aankooplijsten nog terug te vinden. Door zijn inspanning kunnen we nu hiervan volop genieten.

Maar de afgelopen jaren hebben we  ieder najaar nieuwe soorten en rassen aan het sortiment toegevoegd zodat het er elk jaar meer worden. Er staan  verspreid over het hele arboretum grote, mindere grote en zelfs hele kleine groepen van lentebodes, zoals  winterakonieten, sneeuwklokjes, sneeuwroem, boshyacinten in diverse soorten, krokus, een breed sortiment ouderwetse en moderne rassen van  de narcis, botanische tulpenrassen, blauwe druifjes in meerdere soorten, daslook, anemone-soorten, Italiaanse aronskelk, speenkruidrassen, lenteklokjes, en nog veel meer.

Laat je verrassen door al die verschillende soorten lentebloeiers.Kijk rond, en ontdek, maar vooral geniet er nu van, want de komende periode heeft het arboretum iedere week een andere kleur.

Maar waarom hebben sommige planten bol- of knolvormige organen onder de grond? Laten we voorop stellen planten doen niets voor niets, ze hebben er een bedoeling mee. Als je kijkt waar deze planten van oorsprong vandaan komen merk je dat ze groeien in gebieden waar het in de zomermaanden behoorlijk droog is, of ze groeien in bossen waar het gesloten bladerdek voorkomt dat er licht op de bodem valt. Nu zijn water en licht twee belangrijke groeivoorwaarden voor planten.

Zonder water zou de plant verdrogen, en zonder licht kan de plant geen suiker, een belangrijke voedingsbron, maken. Door het aanleggen van opslagschuren (bollen en knollen) kan er een voorraad aan water en voeding worden opgeslagen om de moeilijke perioden van droogte of het ontbreken van licht te overbruggen. Om die voorraadschuren vol te krijgen moeten deze planten er op tijd bij zijn. Voordat de droogte invalt moet er water worden gehamsterd. En om van het licht te profiteren moeten de bosplanten hun belangrijkste groeiperiode hebben in de tijd dat de bomen hun bladeren nog niet of nauwelijks ontwikkeld hebben. Vandaar dat bol- en knolgewassen zo kenmerkend zijn voor de lenteperiode.
Maar ik spreek steeds van bollen of knollen. Zit daar verschil in dan? Ja, daar zit verschil in.

Eerst maar eens even de biologieles opfrissen. Planten kennen eigenlijk maar drie hoofdorganen, namelijk wortels, stengels en bladeren. Alle andere organen zijn hiervan afgeleid, ook bollen en knollen. Zo ogenschijnlijk zit er weinig verschil tussen bollen of knollen, maar als je kijkt welk hoofdorgaan de plant  heeft gebruikt om te verbouwen tot voorraadschuur dan zijn bollen eigenlijk bladeren. Knollen daarentegen zijn ontstaan uit vervormde stengels of wortels.                                                             

                                 Martin Spiljart

Op een rustige dag, zonder wind of regen, is ons een boom ontvallen. Het was nummer 113, de Malus ‘Butterball’. Hij lag op een zondag dwars over

het pad. Nummer 113 is nu geschrapt – opgegeven als overleden.

Er bestaat een grote lijst met de nummers en de namen van alle bomen. Vroeger lag er een kopie van die lijst in een kastje bij de ingang. Iedereen kon hem er uit halen en meenemen om te zien hoe elke boom heette.

We werken er aan om dat op een nieuwe manier te doen: een app voor de telefoon die je vertelt wat je ziet, op elke plaats in het Arboretum.

Nummer 113 zal niet meer op de lijst staan, en ook niet in de app. We weten wel zeker dat er genoeg andere mooie dingen in zullen staan, en we begroeten u weer graag in het Arboretum: de tuin van Eenrum, altijd mooi.

          Martin Spiljart

Er staat sinds afgelopen jaar een schuinsmarcheerder in het arboretum, zo een die het niet zo nauw neemt. Een die ongegeneerd vreemd gaat, en nog wel met een ver familielid. Nou blijkt, als je de literatuur er op naslaat, dit in deze familie wel vaker voor te komen.

Arjan Laros van boomkwekerij Esveld uit Boskoop heeft hier ook al eens een artikel over geschreven, wat in Arbor Vitae 2-19 van 2009 is gepubliceerd. In dit geval is het een kruising tussen twee geslachten uit de heidekruidfamilie, aan een kant Rhododendron en de andere partner is een Ledum, dit gaf X Ledodendron. We noemen dit dan bij planten een intergenetische bastaard. Het X teken voor de naam geeft aan dat dit een bastaard is. Maar ik zeg “gaf” want met de huidige naamstelling is dit niet meer zo, n.l.  Ledum is al enige tijd opgegaan in het geslacht Rhododendron. Dus thans is er geen sprake meer van “vreemd” gaan.

De plant in kwestie staat nabij het bord waarop onze sponsors adverteren. Het is Rhododendron ‘Arctic Tern’. Een Amerikaanse kruising van H.L. Larson, en in Europa door Peter Cox (1982) geregistreerd, van Rhododendron trichostomum met Ledum groenlandicum (Rhododendron groenlandicum). Een laat in mei bloeiende “dwergrhododendron” die bloeit met 3 – 4 cm grote bloemtrosjes van witte bloemen.

Overigens in het arboretum staan nog wel meer van die “vreemd” gaande planten, want ook bij de rozenfamilie lusten ze er wel pap van.

Martin Spiljart